దృశ్యాదృశ్యం

భారీ నీటి పారుదల ప్రాజెక్టుల నిర్మాణం ప్రారంభమయ్యేది జన హితం కోసమే. ప్రజలకు తాగునీరు, సాగు నీరు అందించడం కోసమే.. అయితే ఒకసారి ప్రాజెక్టు నిర్మాణం మొదలయ్యాక, ప్లాన్ లో చివరి నిముషం మార్పులు ఎందుకు జరుగుతాయి? తయారయ్యే ప్రాజెక్టు మొదట వేసిన ప్లానుకి పూర్తి భిన్నంగా ఉంటుంది ఎందుకని? కాంట్రాక్టర్లు-అధికారులు-రాజకీయనాయకులు అనే బలమైన ఇనుప త్రికోణ చట్రం ప్రాజెక్టు పనులని ఎలా ప్రభావితం చేస్తుంది?

ఐదారేళ్ళ క్రితం వరకూ ఇవి అతి కొద్దిమందికి మాత్రమే తెలిసిన విషయాలు. ఇప్పుడంటే రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ప్రారంభించిన 'జలయజ్ఞం' పై వెల్లుతుతున్న విమర్శల పుణ్యమా అని సామాన్యులు సైతం ఈ 'ఇనుప త్రికోణం' బలాన్ని అంచనా వేయగలుగుతున్నారు. ప్రాజెక్టు నిర్మాణాన్ని కథావస్తువు గా తీసుకుని ఆరేళ్ళ క్రితం తాను రాసిన 'దృశ్యాదృశ్యం' నవలలో నీటి పారుదలకి సంబంధిన ఎన్నోకీలకమైన అంశాలను అత్యంత సరళమైన భాషలో వివరించారు రచయిత్రి చంద్రలత.

ప్రాజెక్టు నిర్మాణంలో పాలు పంచుకునే వివిధ వర్గాలు, వాళ్లకి కలిగే ప్రయోజనాలు, ఇబ్బందులు, అప్పటివరకూ నది ఒడ్డున జీవించి కేవలం ప్రాజెక్టు కారణంగా తమ ఊరు మునిగిపోయే పరిస్థితి వచ్చినప్పుడు ఏమీ చేయలేని అసహాయతతో కొత్త ఊరిని నిర్మించుకునే జనం, కేవలం మానవ జీవితాల్లోనే కాదు, సమస్త ప్రకృతిలోనూ ప్రాజెక్టు నిర్మాణం వల్ల కలిగిన మార్పులు.. ఇలా ప్రతి అంశాన్నీ నిశితంగా పరిశీలించి, కీలకమైన పర్యావరణం, నిర్మాణ శాస్త్రాలని పరిశోధించి, సంబంధిత నిపుణులతో చర్చించి, నోట్సు తయారు చేసుకుని దాదాపు ఆరేళ్ళ పరిశ్రమ తర్వాత 2004 లో చంద్రలత వెలువరించిన నవల ఇది.

కథాస్థలం రాష్ట్రంలో ఫలానాచోట అని స్పష్టంగా చెప్పలేదు. ప్రాజెక్టు కట్టే ప్రతి ఊరికీ ఈకథ వర్తిస్తుంది కాబట్టి ప్రత్యేకంగా చెప్పనవసరం లేదు. కెనడా లో పుట్టి పెరిగి, అక్కడే భారీ ఆనకట్టల మీద పరిశోధన చేస్తున్న అక్షత తన పరిశోధనలో భాగంగా తల్లి యశోద పుట్టిన ఊరికి రావడం తో నవల ప్రారంభం అవుతుంది. తన మామ పట్టాభి పార్లమెంట్ సభ్యుడు. ఆయన తన భార్య వత్సల, ఇద్దరు పిల్లలతో పట్నంలోనే ఉంటూ, అప్పుడప్పుడూ ఊరికి వచ్చి పోతూ ఉంటాడు.

ఊరిలో ఉన్న ఇంట్లో పెత్తనం అంతా వృద్ధురాలైన వంటమనిషి రాగవ్వదే. జీపు డ్రైవరు పాండు, పట్టాభి కి ఊళ్ళో కుడి భుజంగా మసలే యువకుడు శ్రీను.. వీళ్ళు ముగ్గురూ అక్షత ని జాగ్రత్తగా చూసుకుంటూ ఉంటారు. రాగవ్వ మొదలు ఊరిజనం లో వయసుమళ్ళిన ప్రతి ఒక్కరూ అక్షతని చూసి ఆమె మేనమామ 'కేశవ' ను గుర్తు చేసుకుంటారు. కేశవ ఆ యింటి పెద్ద కొడుకు. అతన్ని గురించి తన తల్లి కానీ, తన దగ్గరే గడిపిన అమ్మమ్మ కానీ ఎప్పుడూ పెద్దగా తల్చుకోక పోవడం ఆశ్చర్య పరుస్తుంది అక్షతని.

ఇక శ్రీను.. బాల్యం అంతా నదికి దగ్గరలో ఉన్న 'పాతూరి' లో గడిపి, జ్ఞానం తెలుస్తున్న వయసులో ప్రాజెక్టు కారణంగా 'కొత్తూరి'కి వలస వచ్చిన తరానికి ప్రతినిధి. తన వాళ్ళందరినీ పోగొట్టుకున్న ఏకాకి. నదన్నా, పశువులన్నా విపరీతమైన ప్రేమ ఉన్నవాడు. "నేను నదిని చూడడానికి వచ్చాను" అని అక్షత అంటే.. "చాలా ఆలస్యం చేసినారు.. నది చిక్కి శల్యమైన పొద్దు వచ్చినారు.. నది ఇప్పుడు చావు బతుకుల్లో ఉన్నాది," అంటాడు అతను.

పెద్దకట్ట (ప్రాజెక్టు) కట్టక ముందు ఊరి వారి జీవితం హాయిగా గడిచింది . నది పుణ్యమా అని నేలలో బంగారం పండేది. ప్రతి ఇంట్లోనూ ఉండే కుటుంబ కలహాలు మినహా, ఊరివాళ్ళకి పెద్ద కష్టం అంటూ ఉండేది కాదు. నదిలో చేపో, అడివిలో ఆకో,కాయో అన్నానికి అడ్డం పడేవి. కాయగూరలు, పూలు, పండ్లు, వంట చెరకు.. వేటికీ లోటు ఉండేది కాదు. ఊరి పెద్ద భూపాలయ్యది నలుగురికి సాయం చేసే చెయ్యి.

కాలం అవ్యక్త మధురంగా గడిచిపోతుండగానే నది మీద ప్రాజెక్టు కట్టాలని ప్రభుత్వం నిర్ణయించిందనీ, తామంతా ఊరిని ఖాళీ చేయక తప్పదనీ తెలుస్తుంది గ్రామస్తులకి. ఇంజనీరింగ్ చదివిన భూపాలయ్య పెద్ద కొడుకు కేశవ అదే ప్రాజెక్టు కి జూనియర్ ఇంజనీర్ గా వస్తాడు. ప్రాజెక్టు పూర్తయితే ఆ ప్రాంతానికి కలిగే ప్రయోజనాలు అతనికి తెలిసినా, ముంపు ప్రాంతంగా తన ఊరిని మార్కు చేయాల్సి వచ్చినప్పుడు కదిలిపోతాడు సున్నిత మనస్కుడైన కేశవ.

ఓ పక్క ప్రాజెక్టు పనుల్లో బిజీగా ఉంటూనే తన పై అధికారి కూతురు 'బంగారి' తో ప్రేమలో పడతాడు కేశవ. తండ్రితో పోరాడి, కుటుంబ కట్టుబాట్లకి వ్యతిరేకంగా చెల్లెలు యశోద ని మెడిసిన్ చదివిస్తాడు. పాతూరి నుంచి కొత్తూరికి జనమంతా వలస రావడంలో భూపాలయ్య క్రియాశీల పాత్ర తీసుకుంటాడు. ఈ క్రమంలో కుటుంబ ఆర్ధిక పరిస్థితిలో మార్పు వస్తుంది. తండ్రికి ఆసరాగా ఉండడం కోసం, చదువు పూర్తి చేసిన పట్టాభి తల్లి పేరిట 'కౌసల్య కనస్ట్రక్షన్స్' ప్రారంభించి, ప్రాజెక్టు కి సంబంధించిన చిన్న చిన్న కాంట్రాక్టులు చేయడం మొదలు పెడతాడు.

ప్రాజెక్టు పనుల్లో తెర వెనుక జరుగుతున్న తతంగాన్ని కేశవ కన్నా పట్టాభే త్వరగా అర్ధం చేసుకుంటాడు. కాంట్రాక్టరు ఎదగాలంటే రాజకీయ నాయకుల, అధికారుల సహాయం అవసరమని గ్రహించి ఆ దిశగా పావులు కదుపుతాడు. పరిస్తితులతో రాజీ పడలేని కేశవ ఏంచేశాడు, అక్షత తల్లి యశోద కానీ, అమ్మమ్మ కానీ కేశవని ఎప్పుడూ ఎందుకు తలచుకోలేదు లాంటి ప్రశ్నలన్నింటికీ హృద్యమైన ముగింపు ద్వారా సమాధానాలు దొరుకుతాయి నవలలో.

'దృశ్యాదృశ్యం' పూర్తి చేశాక పాఠకులని వదలకుండా వెంటాడేవి రెండు..నది, కేశవ. నదిలో వచ్చిన మార్పులు, రకరకాల పరిస్థితులు ఎదురైనప్పుడు కేశవలో చెలరేగే భావ సంఘర్షణ ఎప్పటికీ మర్చిపోలేం. ఈ నవలకి ముందు తను రాసిన 'రేగడి విత్తులు'నవలలో జరిగిన పొరపాట్లని సరి దిద్దుకున్నారు చంద్రలత. ఈ నవలలో ఏ పాత్రా అనవసరం అనిపించదు. ప్రతి పాత్రనీ కథలో భాగం చేశారు. నవలలో ప్రతి పాత్రకీ నదితోనూ, కేశవతోనూ ప్రత్యక్షంగానో, పరోక్షంగానో సంబంధం ఉంటుంది. ఇదో అందమైన అల్లిక. ఎన్నో అంశాలని చర్చించినప్పటికీ ఎక్కడా ప్రధాన కథ పక్కదోవ పడుతోందన్న భావన కలగదు.

ప్రకృతి వర్ణనలలో తనది అందెవేసిన చేయి అని తొలి రెండు నవలలతోనే నిరూపించుకున్న చంద్రలత, శాంత, గంభీర వాతావరణాలే కాదు ప్రళయ భీభత్సాన్నీ తనదైన శైలిలో వర్ణించారు. ప్రాజెక్టు పూర్తయ్యి ఊరు నీళ్ళలో మునగడం ప్రారంభం కాగానే చేల మధ్య పుట్టలో ఉన్న త్రాచుపాము ప్రాణభయంతో చెట్టు కొమ్మని చుట్టుకోవడం ఒక చిన్న ఉదాహరణ మాత్రమే. యెంతో క్లిష్టమైన సాంకేతిక విషయాలకి, కుటుంబ కథను జోడించి ఆద్యంతం ఆసక్తికరంగా మలచారు రచయిత్రి. టెక్నికల్ విషయాలని కేశవ డైరీ రూపంలో ఇవ్వడం ద్వారా ఆసక్తిగా చదివించారు.

ప్రాజెక్టు వల్ల మాయమైపోతున్న చంద్రవంక చేప మొదలు, వాతావరణం లో వచ్చిన మార్పులు తట్టుకోలేకా, కొత్త పరిస్థితులకి అనుగుణంగా తమని తాము మార్చుకోలేకా తల్లడిల్లే అమాయకులైన గిరిజనుల జీవన విధానం ఏ మలుపు తిరిగిందో వివరించిన తీరు అద్భుతం. నేనైతే ఈ నవల గడిచిన వందేళ్ళలో వచ్చిన ఉత్తమ నవలల్లో ఒకటి అని చెబుతాను. ('దృశ్యాదృశ్యం,' ప్రభవ పబ్లికేషన్స్ ప్రచురణ, పేజీలు 354, వెల రూ. 125, అన్ని ప్రముఖ పుస్తకాల షాపులు.)