పూటకూళ్ళమ్మ

'కన్యాశుల్కం' నాటకంలో మొట్టమొదట వినిపించే పేరు పూటకూళ్ళమ్మ. "సాయంకాలమైంది" అంటూ ఆత్మగతం మొదలు పెట్టిన గిరీశం, ఆ వెంటనే "పూటకూళ్ళమ్మకు సంతలో సామాను కొనిపెడతానని నెలరోజుల కిందట యిరవై రూపాయలు పట్టుకెళ్లి డాన్సింగర్లు కింద ఖర్చుపెట్టాను. యివాళ ఉదయం పూటకూళ్ళమ్మకీ నాకూ యుద్ధవై పోయింది. బుఱ్ఱ బద్దలు కొడదామా అన్నంత కోపం వచ్చింది కానీ.." అంటూ కొనసాగిస్తాడు. డాన్సింగర్లు మాట ఆచోకీ కట్టినట్టు కనబడుతుందనీ, ఉదయం కథ ఆలోచిస్తే ఇటుపైని తిండి పెట్టేట్టు కానరాదనీ వాపోతాడు.

నాటకంలో కనిపించే మొత్తం ముగ్గురు వితంతువుల్లో పూటకూళ్ళమ్మ ప్రత్యేకం. కేవలం మొదటి అంకంలో ఒక్క సన్నివేశానికి ఆమె పాత్ర పరిమితం. కానీ, ఆమె ద్వారా గురజాడ ఇచ్చిన సందేశం మాత్రం కాలానికి నిలబడింది. అన్నం అమ్ముకోవడాన్ని తప్పుగా భావించే ఆ రోజుల్లో, 'పూటకూళ్ళమ్మ' ఎలా అవతరించిందో తెలియాలంటే, పాత్ర పేరైనా తెలియని ఆమె కథని అర్ధం చేసుకోవాలి. అదీ గిరీశం చేతే చెప్పించారు రచయిత. పూటకూళ్ళమ్మ ముచ్చటగా తప్పటడుగులు వేసే రోజుల్లో ఒక కునుష్ఠి ముసలాడికి కట్ట నిశ్చయించారు. పుస్తె కట్టబోతూంటేనో, కట్టిన ఉత్తర క్షణంలోనో ఆ ముసలాడు పెళ్లి పీటల మీదే గుటుక్కుమన్నాడు.

ఇంతకీ పెళ్లి అయిందా, లేదా అన్న మీమాంస వచ్చినప్పుడు కొందరు పుస్తె కట్టాడన్నారు. కొందరు కట్టలేదన్నారు. పిల్లతండ్రి, పెళ్ళికొడుకు వారసుల మీద దావా తెచ్చాడు. పురోహితుడు అవతలి వాళ్ళ దగ్గర లంచం పుచ్చుకుని పుస్తె కట్టలేదని సాక్ష్యమిచ్చాడు. దాంతో కేసు పోయింది. ఆమెని మరెవరూ పెళ్లాడారు కాదు. ఆస్తీ, ఆదరించే దిక్కూ కూడా లేకపోవడంతో కాలక్రమంలో ఆ పసిపిల్ల పూటకూళ్ళమ్మగా మారి తన తిండి తాను సంపాదించుకోడం ఆరంభించింది. ఆమె పరాధీన కాదు కాబట్టి, తనదైన రీతిలో తిరుగుబాటు చేసింది. ఎవరిమీద? తనని బాల్య వితంతువుగా మార్చిన పద్ధతులు, ఆచారాల మీద.

పూటకూళ్ళమ్మ గిరీశాన్ని "వుంచుకుని, యింత గంజి పోస్తోంది." ఒంటరి ఆడది, పైగా పూటకూళ్ళ ఇంటిని సమర్ధించుకుని రావాల్సి ఉంది. కాబట్టి, నోరు పెట్టుకుని బతకడం అలవాటు చేసుకుంది. "విడో మేరియేజెస్.." గురించి అనర్గళంగా ఉపన్యాసాలు దట్టించే గిరీశం తనని పెళ్ళాడతాడన్న ఆశ ఆమెలో ఏమూలో ఉండబట్టే, అతగాడు తన కష్టార్జితాన్ని తగలేసినా (ఆరోజుల్లో ఇరవై రూపాయలంటే చాలాపెద్ద మొత్తమే, పైగా ఒక మామూలు పూటకూళ్ళమ్మకి మరింత పెద్దమొత్తం. గతంలో కూడా తాను ఖర్చు పెట్టేశానని గిరీశమే ఒప్పుకున్నాడు కదా) చూసీ చూడనట్టు ఊరుకుంది. అయితే, డాన్సింగ్ గర్ల్ విషయం తెలిశాక మాత్రం మిన్నకుండలేకపోయింది. గిరీశాన్ని వెతుక్కుంటూ చీపురుకట్టతో సహా మధురవాణి ఇంటికి ప్రయాణమయ్యింది.

పూటకూళ్ళమ్మ అడుగుపెట్టేసరికి, మధురవాణి ఇంట్లో మాంచి నాటకం జరుగుతోంది. అంతకు మునుపే 'పార్టింగ్ విజిట్' ఇవ్వడం కోసం గిరీశం వచ్చి ఉన్నాడు. ఆ సరికే, మధురవాణి ని ఉంచుకోడానికి అంతా ఏర్పాటు చేసుకుని రెండు వందల రూపాయలు అడ్వాన్సు ఇచ్చిన రామప్పంతులు మంచం కింద దాగాడు. వీధి గుమ్మం దగ్గర "తలుపు తలుపు" అన్న పూటకూళ్ళమ్మ గొంతు వింటూనే, మంచం కిందకి చేరిన గిరీశం అక్కడ రామప్పంతులుని చూసి నిర్ఘాంతపోతాడు. అంతేనా, పూటకూళ్ళమ్మ తన మీద దాడి చేస్తుందని తెలిసిన వాడు కాబట్టి, ఆ దెబ్బ రామప్పంతులుకి తగిలేలా చేసి తాను తప్పించుకుంటాడు.

అంతటితో ఆగినా బాగుండేది, పూటకూళ్ళమ్మ తనని చూసేయడంతో "వెఱప్పా మంచం కిందకి రా. వెర్రి వదలగొడతాను" అనడంతో, పూటకూళ్ళమ్మ కోపం హద్దు దాటుతుంది. "అప్పనిట్రా వెధవా నీకూ?" అంటూ చీపురు సహితంగా ఆమె మంచం కిందికి వెళ్ళొలోపే, రెండో వైపు నుంచి మంచమెక్కి, అటుపై రామప్పంతుల్ని ఓ చరుపు చరిచి మరీ పారిపోతాడు గిరీశం. తనని కొడుతుందేమో అన్న భయం చేత, రామప్పంతులు మధురవాణికి "చీపురుకట్ట లాక్కో" అని పురమాయించడంతోనే,  "ఫెడేల్మంటే పస్తాయించి చూస్తున్నాను. నీ మొగతనం ఏడిసినట్టే ఉంది" అంటూ నిష్క్రమిస్తుంది.

ప్రధమాంకంలో పూటకూళ్ళమ్మని ప్రవేశ పెట్టడం ద్వారా, నాటకం ద్వారా తాను చెప్పదల్చుకున్న బాల్య వివాహ సమస్యనీ, ప్రధాన పాత్రలైన గిరీశం, మధురవాణి, రామప్పంతుళ్ళ వ్యక్తిత్వాలనీ పరిచయం చేసేశారు గురజాడ. బాల్యవివాహం బాధితురాలయ్యీ, తన కాళ్ల మీద తాను నిలబడ్డ పూటకూళ్ళమ్మని స్వతంత్ర వ్యక్తిత్వానికి ప్రతీకగా తీర్చి దిద్దారు. (నూట పాతికేళ్ల క్రితం స్త్రీలకి ఉన్న అవకాశాలు బాగా తక్కువ అన్నది గుర్తించాలి). జాగ్రత్తగా పరిశీలిస్తే, 'కన్యాశుల్కం' నాటకంలో ప్రతి స్త్రీ పాత్రా ఒక స్టేట్మెంట్ అనిపిస్తుంది. పూటకూళ్ళమ్మని 'బోల్డ్ స్టేట్మెంట్' అనొచ్చేమో.

నాటకంలో ఇంకెక్కడా పూటకూళ్ళమ్మ కనిపించదు కానీ, చతుర్ధాంకంలో ఆమె ప్రస్తావన వస్తుంది. లుబ్దావధాన్లు పెళ్ళికి ఆడ పెళ్ళివారి తరపున రానున్న గిరీశం, రామప్పంతులుతో ఏమన్నా చిలిపి జట్టీ పెట్టుకుంటాడేమో అని విచారించిన మధురవాణి, ఆ ప్రమాదం తప్పించుకోడానికి "పెళ్లి వంటలకి పూటకూళ్ళమ్మని కుదర్చండి" అని పంతులుకి సలహా ఇచ్చి, "ఆమె నోరు మహా చెడ్డది" అంటుంది. చీపురు దెబ్బ గుర్తు చేసుకున్న రామప్పంతులు "నోరే కాదు, చెయ్యి కూడా చెడ్డదే" అంటాడు. ఇంతకీ లుబ్దావధాన్లుకి ఆ సంబంధం తప్పిపోవడంతో, పూటకూళ్ళమ్మ మళ్ళీ కనిపించలేదు.