'ఇది నా జీవితం'

హేమలత లవణం అంతిమయాత్రలో పాల్గొన్న వందలాది మందిలో నేనూ ఒకణ్ణి. అంతకు ముందెన్నడూ ఆమెని కలవలేదు. ఎన్నో ఏళ్లుగా వినడం తప్ప, కలిసి మాట్లాడడం వీలవ్వలేదు ఎందుకో. సుప్రసిద్ధ కవి గుఱ్ఱం జాషువా కుమార్తె అనీ, సంఘసేవకుడు గోపరాజు రామచంద్రరావు (గోరా) కోడలనీ, లవణానికి జీవన సహచరి అనీ తెలుసు. స్టూవర్టుపురంలో దొంగతనాలు వృత్తిగా జీవించిన కుటుంబాలని మంచి మార్గంలో పెట్టిన ఘనత హేమలతదే అనీ, ఆదిలాబాద్ జిల్లాలో జోగినులకి పునరావాసం ఆమె చలవేననీ తెలుసు. ఇంతకుమించి ఆమెని గురించి పెద్దగా వివరాలు తెలియవు.

హేమలత అంతిమయాత్రలో పాల్గొన్న వారి భావోద్వేగాలు చూసిన తర్వాత, మొదటిసారిగా ఆమెని గురించి తెలుసుకోవాలి అనిపించింది. 'ఇది నా జీవితం' పేరుతో ఆమె రాసుకున్న ఆత్మకథకి ఉపశీర్షిక 'మృత్యోర్మా అమృతంగమయ' కావడం కేవలం యాదృచ్చికమేనా? పుస్తకం చదువుతున్నంత సేపూ, చదివిన తర్వాతా కూడా ఈ ప్రశ్న నన్ను వెంటాడుతూనే ఉంది. గుర్రం జాషువా పేరున్న కవి, పైగా స్కూల్ మాస్టర్ ఉద్యోగంలో ఉన్నా హేమలత బాల్యం పేదరికంలోనే గడిచింది. గుంటూరు లోనూ, మద్రాసులోనూ చదువు అనంతరం లవణంతో వివాహం. అటుపై సంఘసేవా కార్యక్రమాలతో పరిచయం ఏర్పడడం, అవే జీవితం కావడం.. క్లుప్తంగా చెప్పాలంటే ఇదే ఆమె జీవితం.

కానీ, జీవితంలో ఎదురైన ఎత్తుపల్లాలు, ఆటుపోట్లు, వాటిని ఎదుర్కొని నిలబడ్డ తీరు, అన్నిటినీ మించి పెద్ద సంఖ్యలో అభిమానించే మనుషుల్ని సంపాదించుకోవడం, వాళ్ళచేత 'అమ్మా' అని పిలిపించుకోవడం.. వీటన్నింటినీ చెబుతుందీ పుస్తకం. గోరా కోడలు కావడం తన జీవితంలో జరిగిన గొప్ప విషయం అంటారు హేమలత. అప్పటివరకు ఇంటి బాధ్యతలు, చదువుకి మాత్రమే పరిమితమైన ఆమె బయటి ప్రపంచాన్ని చూసింది లవణంతో కలిసి చేసిన యాత్రల్లోనే. అయితే, అతి తక్కువ కాలంలోనే సంఘసేవికగా మారిపోగలగడం వెనుక ఆమెకి ఉన్న దయా గుణం, స్పందించే హృదయం గట్టి కారణాలు అయి ఉండాలి.

నిజానికి చిన్న పుస్తకాన్ని మూడు భాగాలుగా చూడాలి. మొదటి భాగం హేమలత బాల్యం. చిన్నతనపు రోజుల్ని ఒకలాంటి పరవశంతో చెప్పారామె. కవితాత్మక ధోరణిలో సాగే వాక్యాల వెనుక చుట్టూ ఉన్న ప్రకృతిని అబ్బురంగా చూస్తున్న ఓ చిన్న పాప కనిపిస్తుంది పాఠకులకి. గృహస్థుగా జాషువాకవి పరిచయమయ్యేది కూడా ఇక్కడే. తోబుట్టువులు, బంధువులు, స్నేహితులు, ఆటపాటలు, వాటితో పాటే చదువు.. వీటన్నింటి కబుర్లతో సాగుతూ వివాహం నిశ్చయం అవ్వడం వరకూ ఒక ధోరణిలో సాగుతుంది కథనం. అక్కడి నుంచీ అంతకు ముందు కనిపించని గాంభీర్యాన్ని గమనించవచ్చు.

ఏమాత్రం పరిచయం లేని వాతావరణంలో ఇమడడం, నేరస్తుల్లో మార్పు తెచ్చే కార్యక్రమాల నిమిత్తం లవణంతో కలిసి ఉత్తరభారతదేశ సంచారం, ఈ క్రమంలో పరిచయమయ్యే మనుషులు, జీవితాన్ని పునర్నిర్వచించుకునే పరిస్థితులు, చెప్పీ చెప్పకుండా వదిలేసిన కొన్ని సంఘటనలు, మలుపులు.. ఇవన్నీ రెండో భాగం అనుకుంటే, స్వతంత్రంగా సేవాకార్యక్రమాల్లో పాల్గొనడం ఆరంభించి స్టువర్ట్ పురం, ఆదిలాబాద్ లలో చేసిన కార్యక్రమాల వివరాలు చివరి భాగం. అయితే ఈ చివరి భాగం కేవలం ఒక రోజువారీ దినచర్య తాలూకు డాక్యుమెంట్ లాగా తయారవడం కించిత్ బాధ కలిగించిన విషయం. స్పష్టంగా చెప్పాలంటే ఇది ఒక కార్యక్రమ వివరాల పట్టికలాగా ఉంది తప్ప 'ఆత్మ' కనిపించలేదు.

మొత్తం మీద చూసినప్పుడు హేమలతది ప్రత్యేకమైన వ్యక్తిత్వం, జీవితం కూడా. స్టువర్ట్ పురం నుంచీ, ఆదిలాబాద్ నుంచీ ఆమె అంతిమయాత్రకు విజయవాడకి తరలి వచ్చిన వారిలో కొందరు ఊహ తెలిశాక ఆరోజే మొదటిసారి కన్నీరు పెట్టామని చెప్పారు. వాళ్లంతా ఆమెని మాతృస్థానంలో గౌరవించిన వాళ్ళే. ఆమెకూడా వాళ్లందరినీ తన జీవితంలో ముఖ్యమైన భాగంగానే భావించారు.. కానీ, వాళ్ళతో అనుబంధాన్ని గురించి మరికొంచం వివరంగా రాసి ఉంటే ఆత్మకథ కి నిండుదనం వచ్చి ఉండేది అనిపించింది పుస్తకం చదవడం పూర్తి చేశాక. (ప్రజాశక్తి బుక్ హౌస్ ప్రచురణ, పేజీలు 246, వెల రూ. 140, అన్ని ప్రముఖ పుస్తకాల షాపులు)