నటరాజ పాద సుమరజం

నాట్య 'గురు' నటరాజ రామకృష్ణ ప్రస్తావన లేని తెలుగు నాట్య చరిత్ర అసంపూర్ణం, అసమగ్రం. ఎనభై ఎనిమిదేళ్ళ క్రితం భూమ్మీదకి వచ్చిన రామకృష్ణ, కాలికి గజ్జె కట్టనట్టైతే తెలుగు వారికి మాత్రమే ప్రత్యేకమైన ఒక నాట్యరీతి చరిత్ర శిధిలాల మధ్య శాశ్వితంగా కనుమరుగై పోయేది. ఇప్పుడిప్పుడు 'ఆంధ్ర నాట్యం' 'విలాసినీ నాట్యం' పేరిట ఖ్యాతి పొందుతున్న దేవదాసీ నాట్యం పునరుజ్జీవనం పొందిందంటే దానికి ఏకైక కారణం 'పద్మశ్రీ' రామకృష్ణ. ఆయన మరణం ఈ నాట్యరీతికి కచ్చితంగా పెద్ద లోటే.

తెలుగు నాట దేవదాసీ నాట్యానిది వేల ఏళ్ళ చరిత్ర. ఒకనాటి ఈనేల సంస్కృతిలో ఒక ముఖ్య భాగం. భగవంతునికి తమను తాము భక్తితో అర్పించుకున్న స్త్రీమూర్తులు, ఆలయ ప్రాంగణంలోనే నివాసం ఏర్పరుచుకుని, పరంపరగా వచ్చే దేవదాసీ నాట్యాన్ని భక్తి శ్రద్ధలతో నేర్చుకుని, కేవలం భగవంతుని ఎదుట త్రికాలాలలోనూ ప్రదర్శించడం ఇప్పటి మన ఊహకి కూడా అందని చరిత్ర.

కాలం మారింది. రాజులు పోయారు. రాజ్యాలూ పోయాయి. ఆలయాలకి నిధులు తగ్గాయి. దేవదాసి 'కళ' ని ప్రోత్సహించేవారు కరువయ్యారు. ఆలయాల్లో "నృత్యం సమర్పయామి" అంటూ చేసే 'రంగ భోగం' కేవలం ఒక తంతుగా మారిపోయింది. రంగాన్ని పాండు రంగడికి వదిలేసి, భోగాన్ని తమ కులంగా మార్చేసుకున్నారు ఆ కళాకారిణులు. సమాజాన్ని దేవదాసీల కళ కన్నా, కుటుంబ వ్యవస్థకి అతీతంగా ఉన్న వారి నేపధ్యం, అంతకు మించి వారి సౌందర్యం ఆకర్షించాయి.

అంతవరకూ ఆలయాలకి పరిమితమైన నాట్యం ధనవంతుల ఇళ్ళ జరిగే వివాహాది శుభకార్యాలలో వినోద ప్రదర్శనగా మారింది. దైవాన్ని సేవించుకునే దాసీ వేశ్యగా మారింది. తమ సంతానానికి బతుకు తెరువు నేర్పే క్రమంలో, తమంతటి వాళ్ళని చేయడం కోసం తాము నేర్చిన కళనూ నేర్పించారు ఆనాటి కళాకారిణులు. ఫలితంగా దేవదాసీ నాట్య పరంపర మరికొంతకాలం కొనసాగింది. 'యాంటీ నాచ్' ఉద్యమం ఊపందుకోవడంతో వేశ్యా వృత్తి మీద ఆంక్షలు మొదలై, తీవ్ర రూపం దాల్చడంతో పరంపరానుగతంగా వస్తున్న విద్య తర్వాతి తరానికి అందడం ఆగిపోయింది.

ఈ పరిణామాన్ని మొదట గమనించిన నాట్యాచార్యుడు నటరాజ రామకృష్ణ. అప్పటికే సమగ్రాంధ్ర సాహిత్య రూపకల్పనకి నడుం కట్టిన ఆరుద్ర, కొందరు నాట్య కళాకారుల సాయంతో దేవదాసీ నాట్య రీతుల్ని రికార్డు చేసే ప్రాజెక్టు ప్రారంభించారు రామకృష్ణ. ఆసరికే ఈ నాట్యరీతిని ఆకళింపు చేసుకున్న చివరి తరం అవసాన దశలో ఉంది. ఊరూరా తిరుగుగూ, వృద్ధ వేశ్యలని కలుసుకుంటూ, నాట్యరీతిలోని మర్మాలని అలుపెరగకుండా రికార్డు చేశారు రామకృష్ణ. ఇందుకోసం తన వివాహాన్నీ, వ్యక్తిగత జీవితాన్నీ త్యాగం చేశారు. ఫలితంగా 'ఆంధ్ర నాట్యం' వెలుగు చూసింది.

'మర్యాదస్తులకి' ఈ కళ ని నేర్పించడానికి చాలా ఇబ్బందులే పడ్డారు రామకృష్ణ. అప్పటికే 'కూచిపూడి' రీతికి గ్లామర్ పెరగడం, దేవదాసీ నాట్యం అంటే అదేదో అంటరానిదన్న దృష్టీ కారణంగా ప్రారంభంలో అతి కొద్ది మంది మాత్రమే ఈ నాట్యాన్ని నేర్చుకున్నారు. 'కూచిపూడి' కన్నా పురాతనమైనదైన ఈ నాట్యరీతి ఒక అద్భుతం. ప్రదర్శనని చూడాల్సిందే తప్ప మాటల్లో వర్ణించడం కష్టం. నర్తకి ప్రదర్శించే 'మధుర భక్తి' లో శృంగారం పాళ్ళు తక్కువ, భక్తి పాళ్ళే ఎక్కువ.

ఆహార్యం నుంచి, నట్టువాంగం వరకూ ప్రతి ఒక్క అంశం విభిన్నమైనదే. మూల నాట్యం లో మార్పులు చేయకుండానే, మొత్తం రీతిని కాలానుగుణంగా తీర్చిదిద్దారు రామకృష్ణ. కా....నీ, ఇప్పటికీ నాట్యంలో 'కూచిపూడి' కే అగ్రస్థానం. నేర్చుకోడానికైనా, ప్రదర్శనకైనా. 'ఆంధ్ర నాట్యం' పట్ల ఎంతోకొంత వివక్ష కొనసాగుతోందన్నది నిర్వివాదం.

దీనిని తొలగించడానికి రామకృష్ణ చాలా కృషి చేశారు. కొంత మేరకి సాధించారు కూడా. ఆయన శిష్య పరంపరలో కళాకృష్ణ, ఉమామహేశ్వరి గురువు గారి వారసత్వాన్ని అందిపుచ్చుకున్నారు. ఆంధ్రనాట్యాన్ని సమున్నతంగా ఆదరించడమే నటరాజ రామకృష్ణకి అందించే నిజమైన నివాళి అవుతుంది.